Οι παγίδες της Συμφωνίας των Πρεσπών
«Οι καλοί λογαριασμοί κάνουν τους καλούς φίλους», λέει η γνωστή λαϊκή παροιμία. Εκ πρώτης όψεως, δεν φαίνεται να την γνωρίζει, ή έστω να την υιοθετεί ο Σκοπιανός πρωθυπουργός. Για την ακρίβεια, ο Ζόραν Ζάεφ έχει βαλθεί να αποδείξει ότι μόνο αβάσιμες δεν είναι τελικά οι ανησυχίες όσων εκτίμησαν πως η Συμφωνία είναι τρωτή απέναντι στις όποιες διαθέσεις της γείτονας χώρας. Παρ’ ότι η ελληνική Βουλή ενέκρινε την Συμφωνία των Πρεσπών την προηγούμενη Παρασκευή και η πΓΔΜ μετονομάστηκε σε «Βόρεια Μακεδονία», τα πρώτα δείγματα γραφής είναι ανησυχητικά. Αν μη τί άλλο αποτυπώνουν την επιμονή στη χρήση του ονόματος «Μακεδονία», δίχως τον προσδιορισμό «Βόρεια».
Όταν ο Ζάεφ πραγματοποίησε την πρώτη επίσημη δήλωσή του σε ελληνικό μέσο για την ολοκλήρωση της διαδικασίας και από την ελληνική πλευρά, απέφυγε τεχνηέντως να χρησιμοποιήσει τον όρο Μακεδονία ή Βόρεια Μακεδονία. «Οι πολίτες της χώρας μας και της φίλης μας της Ελλάδας, μπορούν να είναι υπερήφανοι σήμερα. Είναι η γενιά που έβαλε τέλος σε ένα επεισόδιο της αβέβαιης ειρήνης στα Βαλκάνια. Με την αποδοχή και την εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών, νικητές είναι όλοι οι πολίτες και των δύο χωρών αλλά επίσης και οι πολίτες όλης της περιοχής».
Αντιθέτως, κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου που πέρασε προχώρησε σε τρεις αναρτήσεις, κοτσάροντας επιδεικτικά τη όνομα«Μακεδονία». Σε ανάρτησή του στο Twitter για την παγκόσμια ημέρα μνήμης για το Ολοκαύτωμα, απέτινε φόρο τιμής στους «7.200 Εβραίους από την Μακεδονία» που υπήρξαν θύματα του ναζισμού. Ακολούθησε δεύτερη ανάρτηση σχετικά με επενδύσεις και μισθούς όπου εκ νέου ο Σκοπιανός πρωθυπουργός χρησιμοποιεί τον όρο «Μακεδονία», και μάλιστα ως λέξη-κλειδί (hashtag). Σε άλλη ανάρτησή του στα σόσιαλ μίντια ανέφερε ότι «η Μακεδονία είναι κομμάτι του δημοκρατικού κόσμου». Δύο ακόμα έγινα και το βράδυ της Κυριακής, σε μια αναφορά του Σκοπιανού πρωθυπουργού στον Άγιο Σάββα και τους ορθόδοξους, αλλά και σε μια αναφορά του στους εργαζόμενους και τις επενδύσεις που προσδοκά να έρθουν στην πατρίδα του.
Μετά τα τιτιβίσματα του Ζόραν Ζάεφ έρχεται στο προσκήνιο ένα βίντεο από συνέντευξη του πρωθυπουργού της γειτονικής χώρας, στο οποίο αναφέρεται στη χώρα του με τον ίδιο τρόπο. Η συνέντευξη δόθηκε σε τοπικό κανάλι στις 19 Ιουνίου 2018, δηλαδή αμέσως μετά την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών.
Δεν είναι μόνο τα Σκόπια, όμως, που αδυνατούν να τηρήσουν έστω και προσχήματα πριν ακόμα προλάβει να στεγνώσει το μελάνι της Συμφωνίας. Η Άγκυρα στην πρώτη της αντίδραση για την κύρωση της Συμφωνίας, ακολούθησε την ίδια γραμμή. Μάλιστα, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών, καλωσορίζοντας αυτό το βήμα, πανηγύρισε ότι ξεπεράστηκε το εμπόδιο «για την ένταξη της Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ».
Παρότι η Συμφωνία των Πρεσπών έχει κυρωθεί και από τις δύο χώρες, οι συνταγματικές αλλαγές στα Σκόπια θα τεθούν σε εφαρμογή μετά την κύρωση και της Συμφωνίας, που πραγματοποιήθηκε, αλλά και του πρωτοκόλλου για την ένταξη της γειτονικής χώρας στο ΝΑΤΟ, που θα γίνει τις επόμενες ημέρες. Η πρόβλεψη αυτή παραβιάζει τη ίδια τη Συμφωνία των Πρεσπών που προβλέπει άλλα.
Ακόμα, όμως, κι αν παρακαμφθεί αυτή η παραβίαση, είναι κανόνας ότι από τη στιγμή που υπογράφεται μία συμφωνία, ακόμα και πριν την κύρωσή της, τα δύο μέρη προσαρμόζονται κι αρχίζουν να την τηρούν στη ρητορική τους. Ειδικά όταν πρόκειται για μία συμφωνία που αφορά ονόματα. Η μέχρι τώρα συμπεριφορά της κυβέρνησης Ζάεφ επιβεβαιώνει την χρόνια κακοπιστία των Σκοπίων, όπως αυτή αποδείχθηκε περίτρανα όλα τα χρόνια μετά την υπογραφή της Ενδιάμεσης Συμφωνίας στη δεκαετία του 1990.
«Ξεχνούν» το «Βόρεια» οι Σκοπιανοί
Φίλοι, φίλοι… καριοφίλι! Ο Ζόραν Ζάεφ χαιρέτησε την επικύρωση της Συμφωνίας των Πρεσπών από την Ελληνική Βουλή, δίνοντας συγχαρητήρια στον «φίλο του Αλέξη Τσίπρα για την ιστορική νίκη». Αυτό δεν τον εμπόδισε, όμως, να προσγειώσει τον «φίλτατο», την ίδια στιγμή, στην σκληρή διπλωματική πραγματικότητα που δημιούργησε η εσπευσμένη έγκρισή της. Σύμφωνα με τις επίσης εορταστικές ανακοινώσεις του Έλληνα πρωθυπουργού επιτέλους «γεννήθηκε η Βόρεια Μακεδονία». Παρ’ αυτά στην επίσημη ανακοίνωση που εξέδωσαν τα Σκόπια μιλούν για «μακεδονο-ελληνική λύση», επιβεβαιώνοντας με το καλημέρα τις ανησυχίες για τον κίνδυνο που ενέχει να μονοπωλήσουν τα Σκόπια την ταυτότητα της Μακεδονίας μέσω της συμφωνίας. Τα διεθνή Μέσα έσπευσαν επίσης να υποδεχτούν την κύρωση της Συμφωνίας, με εκτενή δημοσιεύματα και ρεπορτάζ που έφτασαν μέχρι και την Κίνα, ενώ Ευρωπαίοι και Αμερικανοί παράγοντες εξέφρασαν την ικανοποίησή τους, κάνοντας λόγο για «σταθερότητα, ευημερία» και άλλα παρόμοια. Όλα ρόδινα λοιπόν;
Γεγονός παραμένει, ότι το οπλοστάσιο ενάντια στη Συμφωνία των Πρεσπών δεν αποδυναμώθηκε μετά την ονομαστική ψηφοφορία που την κύρωσε με 153 “ναι”. Ούτε με τη συζήτηση που προηγήθηκε στην Ολομέλεια της Βουλής, αλλά και στη δημόσια σφαίρα εν γένει. Αντιθέτως, τόσο τα όσα έγιναν στα συλλαλητήρια όσο και οι πρωτοφανείς διαδικασίες στη Βουλή έχουν εξοργίσει τους αντιτιθέμενους πολίτες, αλλά και έχουν ενισχύσει την κριτική σ’ αυτή καθ’ αυτή τη Συμφωνία και στον τρόπο που χειρίστηκε την υπόθεση η κυβέρνηση. Η οργή έχει οξυνθεί, ενώ έχουν πληθήνει και τα ακλόνητα επιχειρήματα κατά αυτής. Νέες άγνωστες παγίδες δεν μπορούν να κρυφτούν πίσω από μία ιδιαίτερα δύστοκη και τεχνική “γλώσσα”. Αν και μοιάζει απίθανο, η Βουλή ψήφισε, χωρίς να έχει πλήρη και καθαρή εικόνα για το εάν τα Σκόπια έκαναν όσα προβλέπει η Συμφωνία. Με βαριά ευθύνη της κυβέρνησης πολλά χάθηκαν στη “μετάφραση”. Οι βουλευτές συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης δεν είχαν την δυνατότητα να μελετήσουν τα έγγραφα και κυρίως να δουν πως διαμορφώθηκε μετά τις τροποποιήσεις το Σύνταγμα της ΠΓΔΜ, ώστε να αποφανθούν εάν πράγματι εφαρμόστηκαν όσα προβλέπει η Συμφωνία. Γιατί ένα ζήτημα είναι το να συμφωνεί ή να διαφωνεί κανείς με τη Συμφωνία κι άλλο είναι εάν τα Σκόπια σεβάστηκαν την υπογραφή τους.
Η ειρωνεία της υπόθεσης είναι ότι ενώ ο Αλέξης Τσίπρας επικαλέστηκε τη ρηματική διακοίνωση σαν άσσο στο μανίκι του για να ενισχύσει επικοινωνιακά τη θέση του, τα γεγονότα λένε πως τα Σκόπια έχουν παραβιάσει τη Συμφωνία πριν καν αυτή κυρωθεί από το ελληνικό Κοινοβούλιο. Παρ’ όλα αυτά, το ρεζερβέ τραπέζι στην Βορειοατλαντική Συμμαχία είναι έτοιμο να καταληφθεί από τη “Βόρεια Μακεδονία”. Η κυβέρνηση θα στείλει το συντομότερο δυνατόν προς κύρωση στη Βουλή το πρωτόκολλο ένταξης. Αυτό θα σηματοδοτεί ότι η Συμφωνία τίθεται σε ισχύ. Αμέσως μετά θα πρέπει να ενημερωθούν οι διεθνείς οργανισμοί για την κύρωση της Συμφωνίας και από τις δύο χώρες, ξεκινώντας από τον ΟΗΕ, υπό την αιγίδα του οποίου είναι η σχετική διαδικασία εξ αρχής αφού ρυθμίζεται από σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας ήδη από το 1993, αλλά και στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Παράλληλα με την κύρωση της συμφωνίας ξεκινά και η λειτουργία της επιτροπής που θα εξετάσει τα σχολικά βιβλία για να μπορέσουν να αφαιρεθούν οι αναφορές που θα κριθούν αλυτρωτικές. Εδώ δεν υπάρχουν συγκεκριμένες προθεσμίες. Στον αέρα βρίσκονται και η προσπάθεια κατοχύρωσης των εμπορικών σημάτων ελληνικών επιχειρήσεων που αναφέρονται στη Μακεδονία. Αυτά δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία, εφόσον οι ισχυροί της Δύσης έχουν ήδη ανοίξει την αγκαλιά τους για να ενσωματώσουν το μικρό κράτος της κεντρικής Βαλκανικής και κατ’ αυτό τον τρόπο να κλείσουν οριστικά την πόρτα στη ρωσική επιρροή..
Η ελληνική κυβέρνηση στο μεταξύ μοιάζει να αρκείται στις καλές προθέσεις του Ζόραν Ζάεφ, οι οποίες, ωστόσο, αποδείχτηκαν κάτι λιγότερο από αγνές. Η διεθνής διπλωματική ιστορία έχει αποδείξει πολλές φορές ότι τους καλούς φίλους τους κάνουν οι καλοί λογαριασμοί. Και στην περίπτωσή των Πρεσπών, καλοί λογαριασμοί δεν έγιναν από ελληνικής πλευράς με αποτέλεσμα τα Σκόπια να το εκμεταλλευτούν και με την ανοχή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ να κάνουν από την αρχή σημαντικές παρασπονδίες. Ο Ζόραν Ζάεφ, πάντως, έχοντας τη διαβεβαίωση πως ο Αλέξης Τσίπρας έχει τα κουκιά για να κυρώσει τη Συμφωνία άνοιξε πανιά. Πήγε στο ετήσιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, όπου είχε συνάντηση με τον αμφιλεγόμενο ζάπλουτο Τζορτζ Σόρος, ο οποίος στο γειτονικό κράτος θεωρείται περίπου προστάτης-“άγιος. Σύμφωνα, μάλιστα, με το δελτίο Τύπου της κυβέρνησης των Σκοπίων, η ένταξη στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ αποτελούν κλειδιά για τη σταθερότητα και την ασφάλεια της πρώην πλέον ΠΓΔΜ. Ζάεφ και Σόρος συζήτησαν επίσης για τη διεύρυνση της συνεργασίας μεταξύ των Σκοπίων και της Open Society Foundations του δισεκατομμυριούχου «για την παροχή καλύτερων δυνατοτήτων στη φροντίδα και στην προσχολική εκπαίδευση παιδιών και για τη μεγαλύτερη συμμετοχή των Ρομά σε διάφορους τομείς της κοινωνίας». Δύσκολο να πιστέψουμε ότι αυτό ήταν το κύριο θέμα της συνάντησης. Ο πρωθυπουργός της γείτονος φωτογραφήθηκε με τον δισεκατομμυριούχο, χαρακτηρίζοντάς τον «φιλόσοφο». Είναι κοινό μυστικό ότι ο Ζόραν Ζάεφ είναι δημιούργημα της Δύσης, αλλά είναι λιγότερο γνωστό ότι σ’ αυτό το έργο ο Τζορτζ Σόρος έχει παίξει κρίσιμο ρόλο. Με την ΜΚΟ του λειτούργησε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου σαν το μακρύ ανεπίσημο και γι’ αυτό συχνά πιο αποτελεσματικό χέρι της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και για την ακρίβεια της ολιγαρχίας που κυριαρχεί στον κόσμο της παγκοσμιοποίησης.
Με ή χωρίς τον Σόρο, το μόνο σίγουρο είναι ότι οΣκοπιανός πρωθυπουργός δρα μελετημένα. Σε αντίθεση με την ελληνική πλευρά στη διαπραγμάτευση του ονοματολογικού πέτυχε να κεφαλαιοποιήσει, γυρνώντας προς όφελός του όλες τις ιδεοληψίες, τις παραλείψεις και τις επιπολαιότητες της Αθήνας. Πάτησε δε στα ελληνικά λάθη για να κερδίσει την “μακεδονική” ταυτότητα και εμμέσως πλην σαφώς να νομιμοποιήσει το ιδεολόγημα του “μακεδονισμού”.Όπως αποδείχθηκε, η άποψη του Αλέξη Τσίπρα ότι «δεν πρέπει να ταπεινώσει τους γείτονες» ήταν το κάλυμμα για αδιαμφισβήτητες υποχωρήσεις.Εξάλλου, κανείς σώφρων άνθρωπος δεν θα διαφωνούσε με αυτό καθαυτό το μότο, καθώς ένας ταπεινωμένος γείτονας γίνεται ένας κακός γείτονας. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι έπρεπε να ταπεινωθεί η Ελλάδα, αποδεχόμενη τις εκτός πραγματικότητας απαιτήσεις των Σλάβων. Και τούτο, όταν ήταν αυτή που κράταγε τα καλά χαρτιά στα χέρια της. Ούτε αυτά, όμως, αρκούσαν για να μην υποκύψει η Αθήνα σε εθνικές φαντασιώσεις των γειτόνων, οι οποίες μπορούν να αποβούν σε βάρος του Ελληνισμού και στην καλύτερη περίπτωση να δηλητηριάσουν και πάλι τις διμερείς σχέσεις και κατά συνέπεια τα Βαλκάνια.
Παρ’ όλα αυτά, η Συμφωνία, έχει τεθεί πλέον σε ισχύ και γι’ αυτό είναι απίθανο να αλλάξει. Η Ελλάδαθα κληθεί να πληρώσει την επιλογή του Αλέξη Τσίπρα, του ΣΥΡΙΖΑ και όσων βουλευτών έβαλαν πλάτη για να συγκροτηθεί η πλειοψηφία των 153 στη Βουλή. Και μάλιστα, χωρίς να έχει προηγούμενα εξακριβωθεί εάν τα Σκόπια έκαναν όλες τις συνταγματικές τροποποιήσεις που προβλέπει η Συμφωνία. Έχει ήδη αναφερθεί η εξαίρεση του άρθρου 36 από την αλλαγή του ονόματος. Εκεί υπάρχει αναφορά σε “μακεδονικό κράτος”, αν και θα έπρεπε να υπάρχει μόνο το όνομα “Βόρεια Μακεδονία”. Η ελληνική κυβέρνηση το αποδέχθηκε σιωπηρά, αποδεχόμενη τη δικαιολογία του Ζόραν Ζάεφ ότι η αναφορά υπάρχει για ιστορικούς λόγους! Λες και η Συμφωνία έκανε εξαίρεση! Ούτε εξάλλου αναφέρεται αυτή η δικαιολογία στη ρηματική διακοίνωση. Άλλη μία παρασπονδία του Ζόραν Ζάεφ είναι ότι οι συνταγματικές τροποποιήσεις θα ισχύσουν μετά την κύρωση από το ελληνικό Κοινοβούλιο και της Συμφωνίας των Πρεσπών και του πρωτοκόλλου ένταξη της “Βόρειας Μακεδονίας” στο ΝΑΤΟ. Η Συμφωνία είναι ξεκάθαρη ως προς αυτό: απαιτεί οι συνταγματικές αλλαγές να έχουν τεθεί σε ισχύ πριν οι Πρέσπες πάνε στο ελληνικό Κοινοβούλιο προς κύρωση. Και βέβαια ούτε γι’ αυτό υπήρξε ελληνική αντίδραση. Αντίθετα, ο Γιώργος Κατρούγκαλος, μιλώντας στη Βουλή, το δικαιολόγησε! Ένα ακόμα ζήτημα -ίσως το πιο καίριο- είναι η τροποποίηση Νο 33. Μέσω αυτής τα Σκόπια αλλάζουν τους όρους “Μακεδονία” και “Δημοκρατία της Μακεδονίας” με τους αντίστοιχους “Βόρεια Μακεδονία” και “Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας”. Οι προς αντικατάσταση όροι υπάρχουν αρκετές φορές στο Προοίμιο του Συντάγματος, το οποίο, όπως όλα δείχνουν, δεν έχει τροποποιηθεί, ενώ η τροποποίησή του προβλέπεται από τη Συμφωνία των Πρεσπών. Δεν θα έπρεπε να έχουν ενημερωθεί επαρκώς οι βουλευτές πριν ψηφίσουν;
Επικαλούμενος και τη ρηματική διακοίνωση, ο Αλέξης Τσίπρας δηλώνει σε κάθε ευκαιρία πως οι αναφορές σε “Μακεδόνες” αφορά την ιθαγένεια και όχι την εθνότητα. Ο όρος nationality αφήνει περιθώρια να εκληφθεί και σαν εθνότητα, έστω από μία επόμενη κυβέρνηση στα Σκόπια. Ας το παρακάμψουμε, όμως. Το ερώτημα που ετέθη εξ αρχής και ποτέ δεν έλαβε από την κυβέρνηση Τσίπρα μία απάντηση είναι γιατί οι πολίτες της Βόρειας Μακεδονίας ονομάζονται “Μακεδόνες” κι όχι Βορειομακεδόνες. Γιατί η γλώσσα τους “μακεδονική” κι όχι σλαβομακεδονική, αφού και τα Σκόπια αναγνωρίζουν ότι πρόκειται για σλαβική γλώσσα.
Γιατί έγιναν τέτοια χονδροειδή λάθη; Το πράγμα στράβωσε εξ αρχής, θα έλεγε κανείς. Η διαπραγμάτευση πραγματοποιήθηκε από μια μικρή ομάδα ατόμωμ, με επικεφαλής το Νίκο Κοτζιά, χωρίς καμία ενημέρωση της αντιπολίτευσης και της ελληνικής κοινωνίας. Είναι γνωστό, εξάλλου, ότι στο ΣΥΡΙΖΑ υποτιμούσαν ανέκαθεν αυτό το ζήτημα και πολλά επώνυμα στελέχη του είχαν πριν από χρόνια υποστηρίξει ότι το γειτονικό κράτος πρέπει να αναγνωριστεί σαν “Μακεδονία”, ούτε καν με σύνθετο όνομα. Έτσι, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών επέλεξε να μην συμπεριλάβει στην κλειστή ομάδα που παρακολουθούσε τις διαπραγματεύσεις κάποιον ειδικό που δεν ταυτιζόταν με τις δικές του απόψεις. Άφησε στην άκρη διακεκριμένους διεθνολόγους και ειδικούς στο διεθνές δίκαιο και στη γεωπολιτική. Το χειρότερο, όμως, είναι ότι περιθωριοποίησε μέχρι και έμπειρους διπλωμάτες που κουβάλαγαν την εμπειρία των διαπραγματεύσεων δύο δεκαετιών.
Είναι ξεκάθαρο πως αυτή η δραστηριότητα εκ των πραγμάτων θα προκαλέσει αντίδραση από την ελληνική Πολιτεία, με αποτέλεσμα να δυσκολέψει τις σχέσεις Αθήνας-Σκοπίων. Μπορεί η κυβέρνηση Ζάεφ να μην θέτει ζήτημα “μακεδονικής” μειονότητας στην Ελλάδα, αλλά είναι κοινός τόπος ότι αυτό το ζήτημα παραμένει πάγια στη διπλωματική ατζέντα των Σκοπίων.
