Ο άνθρωπος που έπεισε 200 εκατομμύρια Ινδούς να μπουν στον κόσμο του ηλεκτρονικού χρήματος. Όποιος μπει στο στρατηγείο της πιο «καυτής» αυτή τη στιγμή εταιρίας της Ινδίας αναζητώντας τον διευθύνοντα σύμβουλό της, ένα είναι σίγουρο: δεν πρόκειται να τον βρει.
Αν δεν τον ξέρει στο πρόσωπο τουλάχιστον, μιας και ο Βιτζάι Σάρμα συνεχίζει να κάθεται ακόμα στο γραφειάκι του ανάμεσα στους υπαλλήλους του. Τους συνεργάτες του, θα μας διόρθωνε, καθώς αυτό το «υπάλληλος» ή «εργαζόμενος» το θεωρεί υποτιμητικό για τη σφιχτοδεμένη ομάδα του.
Όταν άρχισε μάλιστα να ανακαλύπτει η Δύση τον άνθρωπο που έσπαγε την παραδοσιακή νόρμα του μετρητού σε έναν λαό που δεν ήξερε από ηλεκτρονικές συναλλαγές, όλοι έμοιαζαν θαμπωμένοι από το κατόρθωμά του. Ή το δικό του -πραγματικό- πορτοφόλι, μιας και πλέον ήταν ο νεαρότερος Ινδός δισεκατομμυριούχος. Όσο για την εταιρία του, την Paytm, ήταν τώρα ένας σωστός διαδικτυακός κολοσσός αξίας αρκετών δισ. δολαρίων.
Πόσο δρόμο είχε διανύσει όμως ο ινδός φτωχοδιάβολος από τις παραγκουπόλεις ως την απόλυτη επιχειρηματική καταξίωση και τα πλούτη! Ακόμα και όταν όλα φαίνονταν να πάνε στραβά, λες και είχε συνωμοτήσει η πλάση εναντίον του, εκείνος επέμενε και τα κατάφερνε.
Ίσως φταίει η έμφυτη απλότητά του ή η εγγενής αισιοδοξία του, έτρεχαν πια να αναλύσουν τα επιχειρηματικά του ήθη οι παράγοντες της αγοράς, θέλοντας να αποκωδικοποιήσουν τη δική του συνταγή επιτυχίας.
Σήμερα το «Forbes» αποτιμά την προσωπική του περιουσία στα 1,36 δισ. δολάρια. Αν και δεν είναι αυτός ο λόγος που ο Βιτζάι φορά πάντα το πιο πλατύ του χαμόγελο όταν υποδέχεται τους ανθρώπους. Ο ίδιος παραδέχεται μάλιστα πως δεν έχουν αλλάξει και πολλά στη ζωή του από την εποχή που δεν είχε σέντσι στην τσέπη και προσπαθούσε να σπουδάσει.
Το ηλεκτρονικό πορτοφόλι του, το Paytm, αξίζει πια 7 δισ. δολάρια, αν και το ταβάνι φαίνεται να είναι μόνο η κορυφή. Πιθανότατα όμως δεν είναι αυτός ο λόγος που το περιοδικό «Time» έσπευσε φέτος να τον συμπεριλάβει στους 100 σημαντικότερους ανθρώπους του 2017, ως τον δεύτερο μόλις Ινδό της λίστας (ο άλλος είναι ο πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι).
Ίσως ήταν το όραμά του να φτιάξει μια εταιρία και ένα προϊόν που όχι μόνο θα ξεχώριζε στην αγορά, αλλά θα ήταν και «ωφέλιμο για τους ανθρώπους».
Να πώς τα κατάφερε…
Πρώτα χρόνια
Ο Βιτζάι Σεκάρ Σάρμα γεννιέται σε μια φτωχή πόλη της κομητείας Ουτάρ Πραντές ως γιος τοπικού δασκάλου. Η δουλειά του πατέρα ήταν η μόνη πηγή εισοδήματος για την οικογένεια της «χαμηλής μεσοαστικής τάξης», όπως είπε αργότερα ο ίδιος, στενάζοντας και υποφέροντας από την ανέχεια.
Τα μόνα γράμματα που έμαθε μάλιστα ο μικρός Βιτζάι ήταν σε ένα μικρό θρησκευτικό σχολείο των ινδουιστών, το οποίο έριχνε το βάρος περισσότερο στην πίστη παρά στην εκπαίδευση. Ούτε καλά αγγλικά δεν ήξερε, ήταν όμως αρκετά έξυπνος και ο καλύτερος μαθητής του σχολείου του. Τόσο καλός ώστε να γίνει δεκτός από το Πανεπιστήμιο του Δελχί σε ηλικία μόλις 15 ετών! Ήταν ο νεότερος φοιτητής της Ινδίας, ο οποίος έπρεπε να εξασφαλίσει μάλιστα ειδική άδεια από το κράτος για να φοιτήσει στο πανεπιστήμιο σε τόσο τρυφερή ηλικία.
Σπουδάζοντας μηχανικός, έπρεπε τώρα να μεταφράζει τα αγγλικά συγγράμματα στη γλώσσα που καταλάβαινε. Μια κοπιώδης διαδικασία, στην οποία υποβαλλόταν ωστόσο με το χαμόγελο στα χείλη, νιώθοντας πως κάνει που μετράει και φέρνοντας χαρά και ικανοποίηση στους γονείς του.
Πλέον όμως δεν ήταν ο καλύτερος φοιτητής, μιας και ο κόπος που χρειαζόταν για τη μελέτη ήταν τουλάχιστον διπλάσιος από τον αγγλομαθή Ινδό. Ταυτοχρόνως, δεν έπαυε να είναι ένας επαρχιώτης πιτσιρικάς μέσα σε ένα αστικό περιβάλλον με μεγαλύτερα πορτοφόλια. Κι έτσι πέρασε σχεδόν απομονωμένος τα φοιτητικά του χρόνια, όντας μονίμως στο ίντερνετ, σε κάποια μεταφραστική εφαρμογή.
Αυτή την εποχή εξάλλου, από τη σκέψη την πολλή και τη μελέτη, κατέληξε σε αυτό που θα ήθελε να κάνει στη ζωή: «συνειδητοποίησα πως αντί να πιάσω μια δουλειά, θα ήταν καλύτερο να δημιουργήσω κάτι στην Ινδία». Κι έτσι μπορεί να ήταν σπουδαγμένος μηχανικός μέχρι τα 19 του(!), εκείνος όμως είχε ήδη μαγευτεί από τη Silicon Valley που διάβαζε στα αγγλόφωνα περιοδικά και τώρα ήθελε να φτιάξει τη δική του εφαρμογή.
Ο ίδιος το είπε καλύτερα: «Στον κόρακα τα μαθήματα! Μπορώ να φτιάξω μια εταιρία με τη βοήθεια του ίντερνετ». Κι έτσι ήδη από τον τρίτο πανεπιστημιακό του χρόνο θα στήσει ένα ηλεκτρονικό portal (Xs Corporation), που ήταν ταυτοχρόνως μηχανή αναζήτησης αλλά και ευρετήριο επιχειρήσεων και σημείων ενδιαφέροντος.
Η χρηματοδότηση ήρθε μάλιστα από αμερικανικά κεφάλαια, ένα επενδυτικό fund του Νέου Μεξικού. Μέχρι το 1998 που τέλειωσε τη Σχολή Μηχανικών, η εταιρία του πήγαινε τόσο καλά που την επόμενη χρονιά θα εξαγοραζόταν από έναν ινδικό κολοσσό έναντι μισού εκατομμυρίου δολαρίων. Ο πάντα δίκαιος Βιτζάι μοίρασε το ποσό μεταξύ των τεσσάρων συνεργατών, παρά το γεγονός ότι ήταν δική του η ιδέα και οι πρωτοβουλίες, και πήγε για άλλα. Ακόμα και προγραμματισμό είχε μάθει μόνος του για να στήσει την επιχείρησή του. Λέγοντας αργότερα πως έμαθε ουσιαστικά δύο πράγματα στο πανεπιστήμιο: μηχανική και πληροφορική!
Το ποσό που κέρδισε μάλιστα ήταν πραγματικά τεράστιο για ένα αγόρι της επαρχιακής Ινδίας που δεν είχε στον ήλιο μοίρα. Το πρώτο που έκανε με τον μποναμά που είχε στα χέρια του ήταν να αγοράσει μια έγχρωμη τηλεόραση για το πατρικό του. Αλλά και να ξεπληρώσει το δάνειο που είχε πάρει ο πατέρας του για να παντρέψει τη μεγαλύτερη κόρη του…
Το θαύμα του Paytm
Έχοντας πάντα ως πρότυπο επιτυχίας τον Σαμπίρ Μπατία, τον συμπατριώτη του που έπιασε την καλή στήνοντας το Hotmail, θέλησε να συνεχίσει τη δραστηριότητά του στον χώρο του διαδικτύου. Τώρα όμως δεν έβρισκε χρηματοδότη, αμερικανό τουλάχιστον, μιας και εντωμεταξύ είχε συμβεί η 11η Σεπτεμβρίου και οι ΗΠΑ εμφανίζονταν διστακτικές να επενδύσουν σε ξένες ιδέες. Και αναμφίβολα σε νεαρούς Ινδούς με μεγάλα όνειρα.
Αφού έπιασε δουλειά ως τεχνικός σύμβουλος, μιας και ο βιοπορισμός ήταν πάντα το πειστικότερό του πρόβλημα, στήνει το 2005 μια νέα επιχείρηση θέλοντας να εκμεταλλευτεί την απήχηση που αποκτούσαν τα smartphones στην Ινδία. Η One97 παρείχε ειδήσεις, αποτελέσματα αγώνων, ακόμα και ανέκδοτα στο κινητό, αν και δεν φαινόταν να πάει τόσο καλά ώστε να παρατήσει ο Βιτζάι τη δουλειά του.
Έτσι πέρασαν τα επόμενα πέντε χρόνια, φτάνοντας συχνά στο χείλος της χρεοκοπίας και παλεύοντας πια για να μη βάλει λουκέτο. Ασίγαστος καθώς είναι, το 2010 ανοίγει ένα νέο παράρτημα στην εταιρία του, θέλοντας να βοηθήσει τους πελάτες του να μπορούν να πληρώνουν τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες του Βιτζάι με πλαστικό χρήμα.
Κάτι που φαινόταν να περνά ξανά σχεδόν απαρατήρητο. Τώρα πεινούσε και μάλιστα πολύ. Οι δυο συνέταιροί του εγκατέλειψαν μάλιστα την κοινή προσπάθεια και ο Σάρμα έπρεπε να δανειστεί τώρα για να φάει: «δυο κούπες τσάι ήταν πολυτέλεια εκείνες τις μέρες», θυμάται με πόνο ψυχής. Ακόμα και για τις μετακινήσεις του χρησιμοποιούσε αποκλειστικά τα πόδια. Έστω κι αν το σπίτι του απείχε από τη δουλειά 14 ολόκληρα χιλιόμετρα!
Το δάνειο που είχε πάρει ωστόσο για την One97 έτρεχε, όπως και το επιτόκιο που κάλπαζε πια στο 24%, κι έτσι αναγκάζεται να κάνει μπόλικες δουλειές του ποδαριού για να επιβιώσει, παρά το γεγονός ότι για την ινδική αγορά ήταν ο ιδιοκτήτης της One97 που έπαιζε πια σε πολλά smartphones!
Παρά την εμπορική δυσπραγία όμως, το One97 ήταν σωστός πιονέρος στις τηλεπικοινωνίες της Ινδίας. Όσο για τη μικρή θυγατρική Paytm, φαινόταν η δυναμική της, παρά το γεγονός ότι το κοινό της Ινδίας παρέμενε σταθερά προσανατολισμένο στο παραδοσιακό χρήμα. Ποιος να πίστευε εξάλλου το 2010 πως μια μέρα ένα αόρατο πορτοφόλι, και σύντομα και ένα τραπεζικό ίδρυμα πίσω του, θα γινόταν το Ευαγγέλιο της οικονομικής μας ζωής; Ποιος να φανταζόταν πως ένα online εμπορικό κέντρο θα λειτουργούσε ως τραπεζικός λογαριασμός!
Ο Τζακ Μα του κινεζικού κολοσσού Alibaba στα σίγουρα, καθώς έσπευσε -οραματιστής και καινοτόμος καθώς είναι- ήδη από το 2015 να επενδύσει κάπου 500 εκατ. δολάρια στο Paytm, αποκτώντας ένα μερίδιο της τάξης του 30-40% του μετοχικού του κεφαλαίου. Την επόμενη μάλιστα χρονιά, ο Σάρμα πείθει μια εταιρία παραγωγής μικροτσίπ από την Ταϊβάν να βάλει άλλα 60 εκατ. δολάρια στα ταμεία της μητρικής One97 Communications, επιτρέποντάς του έτσι να εκμεταλλευτεί μια νέα κατάσταση που είχε μόλις διαμορφωθεί στην ινδική οικονομία.
Η κυβέρνηση του Ναρέντρα Μόντι πήρε την ιστορική απόφαση τον Νοέμβριο του 2016 να καταστήσει άχρηστα το 86% των χαρτονομισμάτων της χώρας! Την ώρα που οι Ινδοί έτρεχαν τώρα και δεν έφταναν, προσπαθώντας να αλλάξουν τα παλιά τους τραπεζογραμμάτια με το νέο χρήμα που άρχισε φειδωλά να κυκλοφορεί, η στιγμή ήταν κάτι παραπάνω από ευνοϊκή για τον Βιτζάι.
Μέσα σε λίγες εβδομάδες, το startup ηλεκτρονικού πορτοφολιού του, μέσω εκτεταμένης διαφήμισης και τρελών προωθητικών εκστρατειών, αύξησε τη βάση των πελατών του από τα 122 στα 177 εκατ. πελάτες! Ο Βιτζάι καλούσε τους Ινδούς να χρησιμοποιούν την εφαρμογή του για να πληρώνουν τα πάντα, από καθημερινά είδη μέχρι και υπηρεσίες, και να κερδίζουν μάλιστα και πολλά μέσω προσφορών και άλλων ανταμοιβών.
Δεν ήταν μόνο ότι έκανε κάτι που μετρούσε για τον κόσμο, ιδιαίτερα τους λιγότερο προνομιούχους της πατρίδας του, όπως ήθελε πάντα, ήταν το γεγονός ότι είχε μπει πια στα στόματα όλων. Ο πιτσιρίκος που ούτε αγγλικά δεν ήξερε είχε κατακτήσει ολότελα τον αγγλόφωνο κόσμο των startups!
Το Paytm (Pay Through Mobile) ήταν τώρα το πλέον περιζήτητο ηλεκτρονικό πορτοφόλι του πλανήτη. Κι εκεί που κάποτε σου επέτρεπε απλώς να πληρώνεις εύκολα και γρήγορα τα εισιτήρια των δημόσιων συγκοινωνιών και τέτοιες μικροδιευκολύνσεις, πλέον τρέχει μια ολόκληρη αγορά κάτω από τις ευρύχωρες φτερούγες του. Παραμένοντας ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει η Ινδία για τα μικρά πορτοφόλια, καθώς το πραγματικό χρήμα αποκτά άλλες διαστάσεις μόλις μπει στο εικονικό πορτοφόλι του Βιτζάι.
Ο Σάρμα δεν πίστευε στα μάτια του: «Νιώθω σαν να είμαι έφηβος και το Paytm να είναι η ερωτική μου τρέλα», διεμήνυε πια περιχαρής προς πάσα κατεύθυνση. Την ίδια ώρα, η εφαρμογή του αναδιαμόρφωνε ριζικά το ηλεκτρονικό εμπόριο της Ινδίας, κρατώντας ποσοστό μεγαλύτερο από το 80% στον κλάδο των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Έναν κλάδο που ουσιαστικά έφτιαξε ο Βιτζάι.
Αν και η ανεπανάληπτη πορεία του δεν σταματά το 2016. Και είναι μάλιστα αυτά που θα γίνονταν στο πρώτο εξάμηνο του 2017 που θα τον έστελναν στην κορυφή του επιχειρηματικού κόσμου! Με την Alibaba στο πλευρό του, η οποία βοηθά το Paytm να ξετρυπώνει τις απάτες, ο Βιτζάι ανοίχτηκε αγέρωχα στον σαφώς πιο παραδοσιακό και ιστορικά ελεγχόμενο χώρο της τραπεζικής, παρέχοντας πια ακόμα και εξολοκλήρου ηλεκτρονικούς τραπεζικούς λογαριασμούς.
Μόλις τον Μάιο του 2017, ο ιαπωνικός κολοσσός της τεχνολογίας και των τηλεπικοινωνιών SoftBank απέκτησε ένα 20% του Paytm (έναντι 1,4 δισ. δολαρίων), επιτρέποντας στον Σάρμα να ανοιχτεί σαφώς πιο αγέρωχα στις νέες οικονομικές υπηρεσίες που προσφέρει στον μέσο Ινδό: από ιδιωτική ασφάλιση και δανεισμό μέχρι και δωρεάν επενδυτική συμβουλευτική!
Οι παράγοντες της αγοράς κοστολογούν από το καλοκαίρι του 2017 το Paytm στα 7 δισ. δολάρια. Την ίδια χρονιά μπήκε και ο ίδιος στη λίστα του «Forbes» με τους δισεκατομμυριούχους του πλανήτη, όντας ο νεότερος Ινδός που κατάφερε ποτέ κάτι τέτοιο. Όπως αποκάλυψε μάλιστα εντελώς πρόσφατα σε οικονομικό περιοδικό, σκοπεύει να επεκταθεί στα ταξίδια και τον κλάδο των προσφορών και εκπτώσεων: «πιστεύουμε πως ό,τι μπορεί να αγοράσει ο καταναλωτής με το κινητό του τηλέφωνο, είναι για μας κάτι σημαντικό».
Κάπου 10 εκατομμύρια εμπορικές επιχειρήσεις συνεργάζονται σήμερα με τον κολοσσό του Βιτζάι, θέλοντας μερίδιο από το μαγικό του άγγιγμα. Αλλά και η βάση των πελατών του κλείδωσε τον Φεβρουάριο στα 200 εκατομμύρια χρήστες.
Όχι πως λείπουν φυσικά οι επικρίσεις, και οι εχθροί του είναι εδώ φανατικοί. Η σχέση εξάλλου της κίνησης του Μόντι και η άμεση γιγάντωση του Σάρμα έκανε πολλούς να αναρωτηθούν μήπως υπήρχε κάποια σύνδεση. Ο κυβερνήτης του Δελχί έγραψε, για παράδειγμα, στο Twitter του: «Η Paytm μεγαλύτερος ευεργετούμενος από την ανακοίνωση του πρωθυπουργού. Την επομένη ο πρωθυπουργός παίζει στις διαφημίσεις της. Ποια είναι η συμφωνία, κύριε πρωθυπουργέ;». Ο Σάρμα έσπευσε να του απαντήσει: «Αγαπητέ κύριε, ο μεγαλύτερος ευεργετούμενος είναι η χώρα μας. Εμείς είμαστε απλά ένα τεχνολογικό startup που προσπαθεί να λύσει τις χρηματοοικονομικές αναποδιές και να κάνουμε υπερήφανη την Ινδία».
Είναι σίγουρο ότι η γιγάντωση του Paytm ενόχλησε πολλούς και ξεβόλεψε ακόμα περισσότερους. Όσο για τον Βιτζάι, έχει πλέον νέες προκλήσεις να παλέψει, καθώς μπαίνει ολοταχώς στην τραπεζική, έναν κλάδο που δεν είναι για λιπόψυχους ή μικρούς παίκτες. Όσοι τον ξέρουν πάντως, λένε πως είναι καταδικασμένος να κερδίσει ξανά…
