Ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, που ο λαός την λέει «Αγιά Σοφιά», είναι ένα αρχιτεκτονικό θαύμα, που καταστράφηκε πολλές φορές, αλλά χτίστηκε από την αρχή, αφού η σημασία του ως το έμβλημα της βασιλεύουσας ήταν υψίστης σημασίας για την βυζαντινή αυτοκρατορία.
Η τελευταία φορά που καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς ήταν στην «Στάση του Νίκα» το 532 μ.Χ. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α’ αποφάσισε να την χτίσει από την αρχή. Η κατασκευή της διήρκησε πέντε χρόνια, με 10.000 τεχνίτες να δουλεύουν πυρετωδώς και όλες τις επαρχίες της αυτοκρατορίας να συνεισφέρουν είτε με μάρμαρα είτε με πολύτιμα πετράδια για την διακόσμησή της. Το πιο σημαντικό είναι όμως ότι τότε μπήκαν και τα γερά θεμέλια, ώστε 1,5 χιλιετία αργότερα, να παραμένει όρθια, ανέπαφη και περήφανη.
Το «Νενίκηκά σε Σολομών» που φέρεται να είπε ο Ιουστινιανός ήταν λίγο. Πολλοί μελετητές ακόμα προσπαθούν να εξηγήσουν πως κατάφεραν τότε να χτίσουν ένα τέτοιο επιβλητικό αλλά και γερό κτίριο. Το σίγουρο είναι πως για το χτίσιμο των θεμελίων της επιστρατευτήκαν τεχνικές πρωτόγνωρες για την εποχή και ως επί το πλείστων, άγνωστες σε εμάς.
Ένας τέτοιος ναός με τόσο πλούσια ιστορία δεν μπορεί παρά να κρύβει μυστήρια. Όπως η εμφάνιση του «Εξαπτέρυγου Άγγελου» στον τρούλο της ή των βυζαντινών σταυρών στις αψίδες του τρούλου που δεν φαίνονται με γυμνό μάτι, αλλά μόνο με τον φωτογραφικό φακό!
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα υπόγεια τούνελ κάτω από την Αγιά Σοφιά. Ο υπόγειος χώρος φέρεται να είναι εξαιρετικά μεγάλος και μάλλον αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως κρύπτη ή ως κατακόμβες για την φύλαξη των οστών των νεκρών. Μπορεί να έχουν περάσει τόσα χρόνια και οι προσπάθειες για εξερεύνηση να είναι ουκ ολίγες, αλλά για το τι πραγματικά κρύβεται κάτω από τον ναό, γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα. Αυτό που είναι σίγουρο είναι πως η Αγιά Σοφιά χτίστηκε πάνω σε έναν παγανιστικό ναό.
Ένας θρύλος λέει πως ο Σατανάς φυλακίστηκε εκεί. Ένας άλλος λέει πως οι ιερείς έκρυψαν πολλά κειμήλια, όταν οι Οθωμανοί εισέβαλλαν στην Πόλη. Κάτω από το έδαφός της και όχι σε μεγάλη απόσταση, βρίσκεται η Βασιλική Κινστέρνα ή Κιστέρνα, γνωστή ως Γερεμπατάν Σαράι. Είναι η μεγαλύτερη δεξαμενή νερού στην Κωνσταντινούπολη που χτίστηκε από τον Ιουστινιανό και καλύπτει εμβαδόν 1.000 τ.μ. Το 1937 άρχισαν οι έρευνες κάτω από τον ναό, αλλά διακόπηκαν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1945 αποφασίστηκε να αντληθεί το νερό, αλλά η στάθμη του δεν κατέβηκε ποτέ και η μηχανή άντλησης κάηκε. Η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε.
Το 2005, μια έρευνα έφερε στο φως 9 πηγάδια από τα οποία τα 5 είχαν ακόμα νερό. Επίσης βρέθηκαν πολλά τούνελ που λειτουργούσαν ως σύστημα εξαερισμού. Πολλά από αυτά ίσως να λειτουργούσαν και ως καταφύγια, αλλά και ως δρόμοι διαφυγής, με τον ακριβή ρόλο τους να ερευνάται ακόμα.
Το 2009, ο Goksel Gulensoy αποφάσισε να κάνει ένα ντοκιμαντέρ για τα υπόγεια της Αγίας Σοφίας. Ανακάλυψε δυο δεξαμενές που συνέδεαν τον ναό με το παλάτι του Τοπ Καπί. Οι δύτες βούτηξαν και στην μια από τις δυο βρήκαν έναν ανθρώπινο σκελετό, δυο κομμάτια ξύλου και έναν κουβά. Στην άλλη ανακάλυψαν φιάλες, που μάλλον βρέθηκαν εκεί όταν Βρετανοί στρατιώτες επιχείρησαν να πάρουν αγίασμα το 1917, μια αλυσίδα με δυο κρίκους και κομμάτια από βιτρό.
Το τι ακριβώς υπάρχει κάτω από την Αγιά Σοφιά, ίσως αργήσουμε να το μάθουμε. Είναι κάτι που μάλλον δεν είναι εύκολο. Ίσως όταν ο «Κρυμμένος Πατριάρχης» βγει από την «Κλειστή Πύλη» του ναού, όπου μπήκε κατά την στιγμή της άλωσης και, όπως αναφέρει ο θρύλος, ακουστούν ξανά χριστιανικές ψαλμωδίες, μάθουμε περισσότερα. Ή μπορούμε να περιμένουμε να γίνουν κι άλλες έρευνες, αν και πολλές φορές τα αρχαία και βυζαντινά κτίσματα είναι πολύ περίπλοκα για τα σύγχρονα μυαλά μας…
